Diensten
Binnen de overheid wordt het begrip ‘dienst’ vaak gebruikt voor een bepaald type prestatie, zoals de verstrekking van een paspoort. In de NORA wordt het begrip breder opgevat: een dienst betreft alles wat een overheidsorganisatie doet voor een afnemer. Dit kan een burger, een bedrijf of een andere organisatie zijn.
In navolging van de NORA gebruikt de DERA de term dienst. Binnen ArchiMate wordt de term product gebruikt. Een product is een verzameling services die conform een contract of set van afspraken als één geheel wordt geleverd aan afnemers. De scope van de DERA beperkt zich tot informatieproducten. De term product wordt vaak geassocieerd met fysieke producten.
De scope van de DERA-diensten is vooralsnog beperkt tot de bedrijfsarchitectuur. Daarom zullen bij een productsamenstelling wel business-services worden beschreven maar geen applicatieservices. ArchiMate definieert een business-service als expliciet beschreven gedrag dat beschikbaar wordt gesteld aan de omgeving.
ArchiMate definieert een contract als een formele of informele overeenkomst tussen de leverancier en de afnemer van een product. In de overeenkomst zijn de rechten en plichten beschreven die gepaard gaan met het product. Tevens omvat het de functionele en niet-functionele eisen die betrekking hebben op de levering van het product. In NDE-verband worden gezamenlijk afspraken gemaakt die worden opgenomen in de DERA. In de DERA worden per dienst de requirements beschreven, bijvoorbeeld voor het publiceren van een term uit een terminologiebron. Een organisatie kan op het niveau van een business-service (bijvoorbeeld het publiceren cultuurhistorische thesaurus) concretere requirements opstellen.
In dit hoofdstuk wordt gedefinieerd welke diensten binnen de DERA worden onderkend. De diensten richten zich op Cultuurhistorische objecten en Informatieobjecten, Metadata, en Dienstverlening en Toegang. Per dienst worden de requirements beschreven die het NDE stelt aan deze dienst.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen functionele en niet-functionele requirements. Functionele requirements beschrijven welke informatie geleverd moet worden. Niet-functionele eisen beschrijven hoe deze informatie geleverd moet worden. Bijvoorbeeld welke standaarden worden gebruikt en welke eisen er gelden ten aanzien van beschikbaarheid, actualiteit, betrouwbaarheid en continuïteit. In de DERA is de duidelijke keus gemaakt om gebruik te maken van linked data. Voor de wijze waarop linked data worden toegepast zijn onder andere in het kader van het Bruikbaar-programma van het Netwerk Digitaal Erfgoed concrete voorstellen uitgewerkt die in een volgende versie van de DERA verwerkt zullen worden.
Diensten gericht op metadata
Gepubliceerde metadata
Dienst waarmee afnemers metadata kunnen opvragen bij de bronhouder. Dit gaat om alle soorten metadata.
Verantwoordelijke rol: Bronhouder metadata
Requirements:
- Beschikbaar als linked open data De metadata zijn beschikbaar als linked open data, in een of meer RDF-serialisaties, in elk geval N-Triples (een serialisatie die zowel door mensen als machines eenvoudig te lezen is).
- Duurzaam toegankelijk De metadata zijn duurzaam toegankelijk.
- Kwaliteitsaspecten van de dienst zijn geborgd De beschikbaarheid, betrouwbaarheid, schaalbaarheid en toegankelijkheid van de dienst zijn gewaarborgd.
- Opvraagbaar met duurzame identifiers De metadata zijn opvraagbaar met hun duurzame identifiers.
Gepubliceerde metadata van datasets
Dienst waarmee afnemers de metadata van datasets kunnen opvragen bij de bronhouder.
Verantwoordelijke rol: Bronhouder datasets
Requirements:
- Beschikbaar volgens Schema.org of DCAT De metadata zijn beschikbaar volgens Schema.org of DCAT.
Gepubliceerde metadata van objecten
Dienst waarmee afnemers de metadata van cultuurhistorische objecten of informatieobjecten kunnen opvragen bij de bronhouder.
Verantwoordelijke rol: Bronhouder metadata cultuurhistorisch object, Bronhouder metadata informatieobject
Requirements:
- Beschikbaar volgens Schema.org De metadata zijn beschikbaar volgens Schema.org.
- Beschikbaar volgens domeinvocabulaires De metadata zijn, indien gewenst, beschikbaar in domeinvocabulaires zoals Linked Art, RiC-O of RDA Elements.
Gepubliceerde metadata van termen in terminologiebron
Dienst waarmee afnemers de metadata van termen kunnen opvragen bij de bronhouder van een terminologiebron.
Verantwoordelijke rol: Bronhouder terminologiebron
Requirements:
- Beschikbaar in gestandaardiseerd vocabulaire De metadata zijn beschikbaar in een gestandaardiseerd vocabulaire dat past bij de aard van de termen, zoals SKOS of Schema.org.
- Doorzoekbaar via zoekingang De metadata zijn doorzoekbaar via een zoekingang, een SPARQL-endpoint.
- Expliciete relaties Eventuele relaties met termen in andere terminologiebronnen zijn expliciet vermeld in de metadata of in een aparte dataset, een linkset.
Gepubliceerde metadata verrijkingen
Dienst waarmee afnemers metadata van verrijkingen kunnen opvragen.
Verantwoordelijke rol: Bronhouder metadata verrijkingen
Requirements:
- Beschikbaar in gestandaardiseerd vocabulaire De metadata zijn beschikbaar in een gestandaardiseerd vocabulaire dat past bij de aard van de verrijking.
- Expliciete relaties De relatie tussen de verrijkte metadata en de bron is opvraagbaar.
- Geautomatiseerd verwerkbaar Bronhouders kunnen, op basis van afspraken over de wijze van registratie, de verrijkingen geautomatiseerd opnemen in de eigen registratie.
Diensten gericht op digitale informatieobjecten
Gepubliceerde digitale informatieobjecten
Dienst waarmee afnemers digitale informatieobjecten kunnen opvragen bij de bronhouder.
Verantwoordelijke rol: Bronhouder digitaal informatieobject
Requirements:
- Opvraagbaar met duurzame identifier Afnemers kunnen met een duurzame identifier een digitaal erfgoedobject opvragen bij de bronhouder.
Diensten gericht op metadata van cultuurhistorische objecten en informatieobjecten
Gepubliceerde metadata van objecten
Dienst waarmee afnemers de metadata van cultuurhistorische objecten of informatieobjecten kunnen opvragen bij de bronhouder.
Verantwoordelijke rol: Bronhouder metadata cultuurhistorisch object, Bronhouder metadata informatieobject
Requirements:
- Beschikbaar volgens Schema.org De metadata zijn beschikbaar volgens Schema.org.
- Beschikbaar volgens domeinvocabulaires De metadata zijn, indien gewenst, beschikbaar in domeinvocabulaires zoals Linked Art, RiC-O of RDA Elements.
Diensten gericht op Datasets
Gepubliceerde datasets
Dienst waarmee afnemers datasets kunnen opvragen of doorzoeken bij de bronhouder.
Verantwoordelijke rol: Bronhouder datasets
Requirements:
- Doorzoekbaar via zoekingang De datasets zijn, indien mogelijk, doorzoekbaar via een zoekingang, een SPARQL- of Triple Pattern Fragments-endpoint.
- Downloadbaar De datasets zijn downloadbaar als ‘datadumps’.
Gepubliceerde metadata van datasets
Dienst waarmee afnemers de metadata van datasets kunnen opvragen bij de bronhouder.
Verantwoordelijke rol: Bronhouder datasets
Requirements:
- Beschikbaar volgens Schema.org of DCAT De metadata zijn beschikbaar volgens Schema.org of DCAT.
Vindbare datasets
Dienst waarmee afnemers datasets van bronhouders op uniforme, sectoroverschrijdende wijze kunnen vinden. Afnemers krijgen hierdoor inzicht in de datasets die in het Netwerk Digitaal Erfgoed worden aangeboden zonder te hoeven weten welke bronhouders er allemaal zijn en waar zij hun datasets toegankelijk maken. De dienst staat ook bekend als ‘Datasetregister’.
De dienst bevat geen datasets, enkel metadata van datasets, zoals de naam, de maker, de uitgever en de online locatie waar ze gepubliceerd zijn. De metadata zijn afkomstig van bronhouders. De metadata kunnen doorzocht worden door afnemers. Per gevonden dataset geeft de dienst informatie terug over de online vindplaats van de metadata.
De dienst wordt beheerd door een Beheerder netwerkvoorziening. Er kan één instantie van de dienst zijn die alle datasets in het netwerk vindbaar maakt. Er kunnen ook meerdere instanties van zijn, waarbij elke instantie specifieke datasets vindbaar maakt − bijvoorbeeld kunsthistorische of museale datasets. Instanties hanteren dezelfde standaarden voor het uitwisselen van informatie. Dit stelt afnemers in staat om alle instanties op dezelfde wijze te bevragen.
Verantwoordelijke rol: Beheerder datasetregister, Beheerder netwerkvoorziening
Requirements:
- Beschikbaar in gestandaardiseerd vocabulaire De metadata van gevonden datasets zijn beschikbaar volgens Schema.org of DCAT.
- Doorgifte gevonden metadata De metadata van gevonden datasets worden doorgegeven. De metadata maken de inhoud en online vindplaats van de datasets duidelijk voor afnemers.
- Doorzoekbaar via zoekingang De metadata van datasets zijn doorzoekbaar via een zoekingang, een SPARQL-endpoint. De dienst zoekt hiervoor in de metadata die de dienst Gepubliceerde metadata van datasets van elke bronhouder beschikbaar stelt.
- Kwaliteitsaspecten van de dienst zijn geborgd De beschikbaarheid, betrouwbaarheid, schaalbaarheid en toegankelijkheid van de dienst zijn gewaarborgd.
- Registratie via koppelvlak De duurzame identifiers van de metadata van datasets kunnen door bronhouders geregistreerd worden via een koppelvlak van de dienst. Hierdoor weet de dienst welke datasets waar beschikbaar zijn.
Diensten gericht op Termen
Gepubliceerde metadata van termen in terminologiebron
Dienst waarmee afnemers de metadata van termen kunnen opvragen bij de bronhouder van een terminologiebron.
Verantwoordelijke rol: Bronhouder terminologiebron
Requirements:
- Beschikbaar in gestandaardiseerd vocabulaire De metadata zijn beschikbaar in een gestandaardiseerd vocabulaire dat past bij de aard van de termen, zoals SKOS of Schema.org.
- Doorzoekbaar via zoekingang De metadata zijn doorzoekbaar via een zoekingang, een SPARQL-endpoint.
- Expliciete relaties Eventuele relaties met termen in andere terminologiebronnen zijn expliciet vermeld in de metadata of in een aparte dataset, een linkset.
Vindbare termen in terminologiebronnen
Dienst waarmee afnemers termen in terminologiebronnen van bronhouders op uniforme, sectoroverschrijdende wijze kunnen vinden. Afnemers krijgen hierdoor inzicht in de termen die in het Netwerk Digitaal Erfgoed worden aangeboden zonder te hoeven weten hoe individuele bronhouders hun termen toegankelijk maken. De dienst staat ook bekend als ‘Termennetwerk’.
Voor het vinden van termen doorzoekt de dienst de metadata van termen. Deze metadata zijn afkomstig van bronhouders. Per gevonden term geeft de dienst specifieke metadata terug waarmee afnemers de betekenis van een term kunnen begrijpen. Als afnemers meer metadata over de term willen hebben, dienen zij deze op te vragen bij de bronhouder.
De dienst wordt beheerd door een Beheerder netwerkvoorziening. Er kan één instantie van de dienst zijn die alle termen in het netwerk vindbaar maakt. Er kunnen ook meerdere instanties van zijn, waarbij elke instantie specifieke termen vindbaar maakt - bijvoorbeeld cultuurhistorische of bibliothecaire termen. Instanties hanteren dezelfde standaarden voor het uitwisselen van informatie. Dit stelt afnemers in staat om alle instanties op dezelfde wijze te bevragen.
Verantwoordelijke rol: Beheerder netwerkvoorziening, Beheerder termennetwerk
Requirements:
- Beschikbaar in gestandaardiseerd vocabulaire De metadata van terminologiebronnen en de termen worden gepubliceerd volgens generieke, gestandaardiseerde vocabulaires, zoals SKOS. Dergelijke vocabulaires maken de betekenis van de metadata eenvoudig duidelijk.
- Doorgifte onderscheidende metadata De metadata van gevonden termen worden toegankelijk gemaakt. De metadata maken de betekenis van termen duidelijk voor afnemers.
- Doorzoekbaar via zoekingang De metadata van termen zijn doorzoekbaar via een zoekingang. De dienst raadpleegt hiertoe gelijktijdig de diensten Gepubliceerde metadata van termen in terminologiebron van de bronhouders.
- Kwaliteitsaspecten van de dienst zijn geborgd De beschikbaarheid, betrouwbaarheid, schaalbaarheid en toegankelijkheid van de dienst zijn gewaarborgd.
- Publicatie doorzoekbare terminologiebronnen De metadata van doorzoekbare terminologiebronnen worden gepubliceerd. Zo kunnen afnemers van de dienst achterhalen welke bronnen bevraagd kunnen worden.
- Registratie doorzoekbare terminologiebronnen De metadata van doorzoekbare terminologiebronnen worden vastgelegd. Zo weet de dienst welke bronnen waar bevraagd kunnen worden. De dienst raadpleegt hiertoe de dienst Vindbare datasets.
Diensten gericht op Verrijkingen
Gepubliceerde metadata verrijkingen
Dienst waarmee afnemers metadata van verrijkingen kunnen opvragen.
Verantwoordelijke rol: Bronhouder metadata verrijkingen
Requirements:
- Beschikbaar in gestandaardiseerd vocabulaire De metadata zijn beschikbaar in een gestandaardiseerd vocabulaire dat past bij de aard van de verrijking.
- Expliciete relaties De relatie tussen de verrijkte metadata en de bron is opvraagbaar.
- Geautomatiseerd verwerkbaar Bronhouders kunnen, op basis van afspraken over de wijze van registratie, de verrijkingen geautomatiseerd opnemen in de eigen registratie.
Gepubliceerde verrijkingen
Dienst waarmee afnemers metadata verrijkingen als informatieobject kunnen opvragen.
Verantwoordelijke rol: Bronhouder metadata verrijkingen
Requirements:
- Afzonderlijk verwijsbaar en opvraagbaar Verrijkingen zijn afzonderlijk verwijsbaar en opvraagbaar.
- Beschikbaar in gestandaardiseerd formaat Waar mogelijk zijn verrijkingen in een toepasselijk gestandaardiseerd formaat (bijv. Web Annotation standaard) beschikbaar.
- Duurzaam beschikbaar Verrijkingen zijn duurzaam beschikbaar.
- Expliciete relaties De relatie tussen verrijking en bron is opvraagbaar.
Diensten gericht op Dienstverlening en Toegang
Dienstverlening aan afnemers
Dienst waarmee informatievragen van afnemers worden beantwoord, op een wijze die aansluit bij de behoeften van de doelgroep.
Verantwoordelijke rol: Dienstverlener
Requirements:
- Beschikbaar in gestandaardiseerd vocabulaire De metadata zijn beschikbaar in een gestandaardiseerd vocabulaire dat past bij de aard van de verrijking.
- Digitale erfgoedobjecten vanuit de bron Het ophalen van digitale erfgoedobjecten bij de bron.
- Gebruikersprofielen Het bijhouden van profielen van gebruikers.
- Gedeelde termen Het gebruikmaken van gedeelde termen voor het vinden van erfgoedobjecten.
- Indexeren Het bijhouden van indexen (als dit nodig is om gewenste performance te kunnen bieden).
- Kwaliteitsaspecten van de dienst zijn geborgd De beschikbaarheid, betrouwbaarheid, schaalbaarheid en toegankelijkheid van de dienst zijn gewaarborgd.
- Metadata vanuit de bron Het ophalen van de metadata bij de bron.
- Registratie van verrijkingen Het ondersteunen van de registratie van verrijkingen door afnemers.
Geautoriseerde toegang
Dienst waarmee wordt gewaarborgd dat alleen afnemers die hier recht op hebben toegang krijgen tot digitale informatieobjecten.
Verantwoordelijke rol: Dienstverlener
Requirements:
- Authenticatie en autorisatie bij beperkte openbaarheid Bij aanvragen voor digitale informatieobjecten wordt authenticatie en autorisatie toegepast bij objecten met beperkte openbaarheid.
- Kwaliteitsaspecten van de dienst zijn geborgd De beschikbaarheid, betrouwbaarheid, schaalbaarheid en toegankelijkheid van de dienst zijn gewaarborgd.