Auteursrechten en licenties
Synoniemen[bewerken]
- Rechtenstatus/rechtenadministratie (benadrukt het belang van het vastleggen van de status)
- Gebruiksrechten/exploitatierechten (de uiteindelijke gevolgtrekking van de rechtenstatus en eventuele toestemming van rechthebbenden, leidende tot rechten voor gebruikers en afnemers).
Inleiding en aanleiding[bewerken]
Dit architectuurpatroon beschrijft het gebruik van RightsStatements.org en de Creative Commons Legal Tools voor het communiceren van de auteursrechtelijke status en gebruiksrechten voor erfgoedinformatie bij het online beschikbaar stellen. Hierbij wordt er onderscheid gemaakt tussen datasets met metadata en informatieobjecten. De metadata moet altijd 'open' zijn , maar de objecten die de metadata beschrijven hoeven dat niet te zijn (bv. beeldmateriaal). Van cruciaal belang hierbij is ten eerste de interoperabiliteit van de gekozen licenties voor de dataset en ten tweede de standaardisatie van de wijze waarop de auteursrechtelijke status en gebruiksrechten van de informatieobjecten aan de gebruiker worden gecommuniceerd.
Werkingsgebied[bewerken]
Het patroon is in gebruik bij sectorbrede beschikbaarstelling van erfgoedinformatie, zoals bij internationale aggregatoren van portals (dienstverleners en gebruikers van dienstverleners) van online cultureel erfgoed (zoals DPLA en Europeana). Daarnaast is het mogelijk dat individuele erfgoedinstellingen het patroon toepassen.
Toepassingsgebied[bewerken]
Het eenduidig, volgens internationale standaarden, beschrijven van de auteursrechtelijke status van informatieobjecten en gebruiksrechten die van toepassing zijn op het geheel aan erfgoedinformatie (de dataset). Andersoortige rechten (zoals portretrecht, privacyrecht, naburige rechten) vallen hierbuiten.
Status[bewerken]
Conceptpatroon: het patroon beschrijft een randvoorwaardelijke methode waarvan het resultaat is dat van elk digitaal erfgoedobject plus onder auteursrecht beschermde verrijkingen (zoals transcripties) automatisch (machineleesbaar) is vast te stellen welke gebruiksrechten en auteursrechtelijke status van toepassing zijn.
Voorbeelden[bewerken]
Om de bronhouder in staat te stellen de auteursrechtelijke status per object uit te drukken, wordt gebruik gemaakt van RightsStatements.org[1] (voor verschillende auteursrechtelijke situaties, inclusief uitzonderingen en nog onduidelijke situaties) en de Creative Commons Legal Tools (in het geval van werken in het publieke domein of vrijgegeven als open content). Deze twee standaarden samen dekken het auteursrechtelijke spectrum en bieden de technische mogelijkheid om deze status volgens Linked Data-principes uit te drukken (in de vorm van een URI).
Architectuur[bewerken]
Het architectuurpatroon raakt vier lagen in de architectuur:
- In de bedrijfslaag is het beheren van rechten een bedrijfsfunctie. Bedrijfsprocessen dienen zo ingericht te worden dat het voor een bronhouder mogelijk is vast te stellen wat de gebruiksrechten zijn bij het beschikbaar stellen van een digitaal object aan een gebruiker.
- In de applicatielaag heeft de rol van beheerder van de rechten impact op het applicatielandschap van de erfgoedinstelling als bronhouder. De bronhouder dient een voorziening te treffen waarmee de rechtenadministratie kan worden gedaan. De rechten worden samen met de informatieobjecten en/of datasets beschikbaar gesteld aan afnemers in een online publicatieomgeving (bijvoorbeeld via een portal of een API). Er wordt bij de beschikbaarstelling rekening gehouden met de vastgelegde rechten, bijvoorbeeld om toegang tot bepaalde informatieobjecten die niet publiek beschikbaar zijn te beperken.
- In de informatielaag is voor interoperabiliteit de adoptie van een algemene standaard om de gebruiksrechten op de datasets uit te drukken wenselijk. De (internationale) praktijk[2] is dat een bronhouder CC0 toepast bij het openbaar maken van de dataset. CC0 voorziet in een middel om deze gebruiksrechten te communiceren, waarbij de bronhouder of rechthebbende actief eventuele rechten die op de dataverzameling van toepassing zijn wegwuift[3]. Het op deze manier beschikbaar stellen maakt de datasets geschikt voor Linked Open Data. RightsStatements.org voorziet in gestandaardiseerde rechtenverklaringen die een bronhouder kan gebruiken als indicatie van de auteursrechtelijke status van informatieobjecten wanneer zij deze online beschikbaar stelt. Voor objecten waar een bronhouder actief hergebruik wil toestaan of die reeds onder een open licentie beschikbaar zijn, bieden de Creative Commons Legal Tools de mogelijkheid om op een gestandaardiseerde wijze de gebruiksrechten te communiceren. De Creative Commons Legal Tools omvatten:
- zes standaardlicenties waarmee rechthebbenden verschillende vrijheden t.a.v. hun werken kunnen geven;
- publiek-domein-tools waarmee werken waar de rechten op verlopen zijn als dusdanig aangemerkt kunnen worden (Public Domain Mark) of eventuele rechten (zoals mogelijk databankrecht) die nog op erfgoedinformatie gelden weggewuifd kunnen worden (CC0).
- In de technologielaag bestaat het architectuurpatroon uit een IT-infrastructuur met afdoende capaciteit om door afnemers bevraagd te kunnen worden.
De use case van het architectuurpatroon ziet er op hoofdlijnen als volgt uit:
Startconditie: een bronhouder stelt datasets van metadata en/of informatieobjecten beschikbaar.
- Het begint bij het vastleggen van rechthebbenden bij de instroom van objecten bij een erfgoedinstelling. Bronhouders drukken de auteursrechtelijke status en gebruiksrechten van de informatieobjecten per object uit, op basis van eigen inzicht, kennis en beleid.
- De auteurs- en gebruiksrechten worden met de informatieobjecten en/of datasets beschikbaar gesteld aan afnemers via een online publicatieomgeving. Indien de gebruiksrechten dat vereisen, kan de online publicatieomgeving toegang tot bepaalde informatie afschermen.
De volgende standaarden worden gebruikt om de auteursrechtelijke status uit te drukken:
Eindconditie: van elk beschikbaar gesteld digitaal erfgoedobject plus onder auteursrecht beschermde verrijkingen is automatisch (machineleesbaar) vast te stellen welke gebruiksrechten en auteursrechtelijke status van toepassing zijn.
Positionering in DERA[bewerken]
Aan de rollen in de DERA-bedrijfsarchitectuur kan de rol rechthebbende toegevoegd worden, aangezien het ontstaan van rechten kan beginnen bij de creatie van een erfgoedobject en rechten gedurende latere levenscycli van het object een rol blijven spelen. Rondom al het gebruik van digitaal erfgoed spelen de rechthebbenden een rol. Voor elke nieuwe publicatie, al dan niet op een nieuw medium, beschikbaarstelling via enig platform of (her-)gebruik kunnen rechthebbenden opnieuw rechten doen gelden. Een voorstel voor de beschrijving van de rol ‘rechthebbende’ in DERA:
"De rechthebbende bezit een deel of het geheel van het intellectuele eigendom (auteursrecht, naburige rechten) op een of meerdere erfgoedobjecten. Gebruik van dit/deze erfgoedobjecten is afhankelijk van vooraf verkregen toestemming van de rechthebbende(n)."
Een andere nieuwe rol die mogelijk toegevoegd kan worden aan de DERA: Erfgoedinstelling als intermediair tussen de (eind-)gebruiker en de rechthebbenden. Aangezien het een dienst is die geleverd wordt, zou het ook een onderdeel kunnen zijn van de rol Dienstverlener, waarbij de definitie in de DERA enigszins aangepast zou moeten worden.
Het kunnen vaststellen van de auteursrechtelijke status speelt een rol in acht bedrijfsfuncties in de DERA. Dit patroon geeft invulling aan de eis bij Beheren metadata cultuurhistorische objecten of Beheren metadata informatieobjecten dat de auteursrechtelijke status is vastgelegd en gebruiksrechten op het niveau van het individuele object worden uitgedrukt. Ook voor Publiceren digitale informatieobjecten is het vastleggen van de auteursrechtelijke status een eis, als onderdeel van bredere gebruiksrechten (waaronder ook wetgeving of privacy). Bij Publiceren metadata van datasets en Publiceren metadata cultuurhistorische objecten en informatieobjecten geldt, naast de eis dat metadata vrijelijk te gebruiken zijn als open data, dat de rechten automatisch verwerkbaar zijn en expliciet worden aangegeven op het niveau van de gehele dataset. Met dit patroon kan daar, middels CC0, invulling aan worden gegeven. In de eisen voor Authenticatie en autorisatie wordt nog niet verwezen naar (autorisatiebeslissingen op basis van) auteurs- en gebruiksrechten. Toch is in het bijzonder autorisatie niet uitvoerbaar zonder een goede rechtenstatus, wat ervoor pleit de beschrijving van deze functie op dit vlak verder uit te breiden.
Dit architectuurpatroon beschrijft een praktijkvoorbeeld waarin bronhouders aangemoedigd worden interoperabiliteit en standaardisatie te bewerkstelligen bij het aanbieden van de DERA-diensten Gepubliceerde metadata van informatieobjecten en Gepubliceerde metadata van datasets. Bij deze diensten is als eis opgenomen dat de metadata gepubliceerd wordt als Linked Open Data. In de Linked Data-paragraaf staat daarbij als eis vermeld dat bronhouders hun digitale informatieobjecten met een bepaalde rechtenstatus beschikbaar stellen en verwijzen naar de licentie of rechtenstatus. Dit patroon geeft daar invulling aan voor de auteurs- en gebruiksrechten, maar niet voor andersoortige rechten.
Voetnoten[bewerken]
- ↑ Nederlands vertaling verwacht midden 2020
- ↑ Vanwege de adoptie door internationale aggregatoren zoals DPLA en Europeana
- ↑ Feitelijk raakt CC0 niet alleen het auteursrecht, maar ook andere eigendomsrechten (databankrecht, naburige rechten). Andere rechten dan auteursrecht worden in dit patroon ter vereenvoudiging buiten beschouwing gelaten. In een latere versie kan een verdere onderverdeling gemaakt worden in twee patronen: eigendomsrechten (auteursrecht, databankrecht, naburige rechten) en persoonlijkheidsrechten (portretrecht, morele rechten, privacy).