Vindbaar maken van gestandaardiseerde termen
Synoniemen[bewerken]
- Termennetwerk
Inleiding en aanleiding[bewerken]
Hoe kunnen gebruikers erfgoedinformatie vinden over personen, onderwerpen of gebeurtenissen, ongeacht de bron waarin deze informatie wordt beheerd? Dat lukt als bronhouders bij voorkeur gebruikmaken van gestandaardiseerde termen bij het beschrijven van informatie. Deze termen zijn afkomstig uit gemeenschappelijke terminologiebronnen, zoals thesauri en referentielijsten.
Toch kan het voor bronhouders een opgave zijn om terminologiebronnen te gebruiken: bronhouders van terminologiebronnen hanteren verschillende manieren om hun termen te ontsluiten, bijvoorbeeld ten aanzien van zoekmogelijkheden, metadatastandaarden en koppelvlakken. Deze verscheidenheid bemoeilijkt het vinden van geschikte termen. Dit architectuurpatroon schetst een oplossingsrichting voor het aanbieden van een eenduidige manier van zoeken die binnen het Netwerk Digitaal Erfgoed wordt uitgewerkt.
Werkingsgebied[bewerken]
Het architectuurpatroon beschrijft een generieke oplossingsrichting voor het probleem dat terminologiebronnen divers zijn en de onderliggende systemen de termen beschikbaar maken via verschillende services. Het patroon kan zowel op het geheel aan beschikbare bronnen over alle werkingsgebieden heen worden toegepast, als op een deel van de beschikbare bronnen, bijvoorbeeld wanneer bronhouders zich organiseren binnen een werkingsgebied. Het volgen van hetzelfde patroon bij het inrichten van een (nieuwe) versie van het termennetwerk zorgt ervoor dat informatie en service-interface meer uniform en uitwisselbaar blijven.
Toepassingsgebied[bewerken]
Het architectuurpatroon wordt toegepast om termen eenduidig en op generieke wijze vindbaar te maken voor bronhouders, ongeacht de wijze waarop de achterliggende terminologiebronnen werken. Daarbij zorgt het patroon ervoor dat algemene informatie over termen uit de verschillende terminologiebronnen toegankelijk wordt. Deze informatie is voldoende om bronhouders een keuze te laten maken uit de termen. Als meer informatie gewenst is, dienen bronhouders deze zelf op te halen bij de terminologiebronnen. Het architectuurpatroon richt zich op geautomatiseerd gebruik door applicaties, niet op handmatig gebruik door mensen.
Status[bewerken]
Conceptpatroon: het patroon schetst een oplossingsrichting die op dit moment binnen het Netwerk Digitaal Erfgoed wordt uitgewerkt, die zich in praktijk nog moet bewijzen en waarvoor verdere analyse nodig is. Het patroon vervult een deel van de requirements van de dienst Vindbare metadata van termen (zie ook onderdeel Positionering in DERA).
Voorbeelden[bewerken]
- De dienst Termennetwerk die binnen het NDE-domein Digitaal Erfgoed Bruikbaar wordt ontwikkeld (https://www.netwerkdigitaalerfgoed.nl/kennis-en-voorzieningen/digitaal-erfgoed-bruikbaar/termennetwerk/)
Architectuur[bewerken]
Het architectuurpatroon raakt vier lagen in de architectuur:
- In de bedrijfslaag bestaat het architectuurpatroon uit een dienst die een beheerder generieke voorziening aanbiedt aan bronhouders in het netwerk, business-to-business. De dienst ondersteunt bronhouders bij het zoeken naar termen in terminologiebronnen die gemeenschappelijk gebruikt worden in het netwerk.
- In de applicatielaag bestaat het architectuurpatroon uit een applicatie, termenvinder. Een beheerder biedt de termenvinder aan aan softwareleveranciers van bronhouders in het netwerk, application-to-application. De termenvinder is te benaderen via services met geautomatiseerde, gestandaardiseerde koppelvlakken. De koppelvlakken vormen een geharmoniseerde toegangslaag tot terminologiebronnen voor toepassingen van bronhouders.
- In de informatielaag gebruiken de koppelvlakken een generiek informatiemodel waarmee de termenvinder, onafhankelijk van elke terminologiebron, informatie over termen uitdrukt. De termenvinder, op zijn beurt, verbindt met de verschillende services van de achterliggende terminologiebronnen. Daarbij vertaalt de termenvinder de zoekvragen van bronhouders naar het specifieke informatiemodel van elke terminologiebron en vertaalt de resultaten terug naar het generieke model van de termenvinder.
- In de technologielaag bestaat het architectuurpatroon uit een IT-infrastructuur. De infrastructuur heeft afdoende capaciteit om door bronhouders in het netwerk gebruikt te kunnen worden, bijvoorbeeld voor het afhandelen van zoekvragen en voor het real-time en gelijktijdig zoeken in systemen van terminologiebronnen.
De use case van het architectuurpatroon ziet er op hoofdlijnen als volgt uit:
Startconditie: een bronhouder is bezig met het beschrijven van een object, bijvoorbeeld een schilderij (bedrijfsfunctie: Beheren metadata). Bij de beschrijving wil hij termen vastleggen, zoals de maker van het schilderij.
- De bronhouder selecteert in zijn bronsysteem de terminologiebronnen waarin hij wil zoeken (één, meerdere of alle) en voert een zoekwoord in, bijvoorbeeld Rembrandt. Vervolgens start hij een zoekactie.
- Het bronsysteem verstuurt de selectie van terminologiebronnen en het ingevoerde zoekwoord naar de termenvinder.
- De termenvinder bepaalt voor elke terminologiebron hoe het bijbehorende zoeksysteem aangesproken moet worden, bijvoorbeeld met welk protocol. Vervolgens verstuurt de termenvinder het zoekwoord naar elk zoeksysteem.
- Het zoeksysteem van de terminologiebron zoekt naar termen die overeenkomen met het zoekwoord en geeft de gevonden termen terug aan de termenvinder.
- De termenvinder verzamelt de gevonden termen van alle zoeksystemen die tijdens de zoekactie zijn aangesproken. Het combineert en uniformeert de termen tot een eenduidig resultaat en geeft dit terug aan het bronsysteem.
- Het bronsysteem ontvangt het resultaat van de termenvinder en presenteert de termen aan de bronhouder.
Eindconditie: de bronhouder bekijkt de gevonden termen, kiest de term van zijn voorkeur en bewaart de identifier voor deze term (URI) met eventuele aanvullende gegevens (zoals de tekstuele representatie voor de leesbaarheid) bij de beschrijving van het object.
Positionering in DERA[bewerken]
Dit architectuurpatroon is verbonden aan de requirements van de bedrijfsfuncties Beheren en Toegang bieden. De DERA-bedrijfsarchitectuur onderscheidt binnen deze bedrijfsfuncties verschillende specialisaties: Beheren metadata en Beheren generieke voorziening. Een requirement van de functie Beheren generieke voorziening is dat deze informatie over gestandaardiseerde termen in het netwerk moet verstrekken. Deze requirement vat de essentie van het architectuurpatroon, maar zou nadrukkelijker tot uiting kunnen komen. Bij de andere bedrijfsfuncties wordt in de requirements nog geen rekening gehouden met het vindbaar maken van termen. Dit zou wel moeten gebeuren om een aansluiting te kunnen maken van het patroon met de requirements.
Daarnaast beschrijft de DERA de dienst Vindbare metadata van termen. Deze dienst beoogt termen op uniforme, sectoroverschrijdende wijze vindbaar te maken. De dienst heeft daarmee weliswaar duidelijke overeenkomsten met het architectuurpatroon, maar hanteert requirements die veel verder gaan dan het patroon en thuishoren bij andere diensten, bijvoorbeeld ten aanzien van het publiceren van organisaties, datasets en verbindingen. Het voorstel is om de requirements van de dienst te beperken en te richten op het architectuurpatroon. De andere requirements worden dan ingevuld middels andere patronen met bijbehorende diensten (bijvoorbeeld de requirement 'het publiceren van organisaties die datasets met erfgoedinformatie beschikbaar stellen': deze hoort thuis bij het patroon Vindbaar maken van organisaties en datasets. Of 'het publiceren van verbindingen tussen digitale informatieobjecten en metadata': deze hoort thuis bij het patroon Vindbaar maken van verbindingen in erfgoedinformatie).